102 GODINE OD PRVOG JAVNOG LETA U SRBIJI
(1910-2012)

      16. Oktobra ove godine navršilo se 102 godine od prvog javnog leta u Srbiji koji je izveo Subotičanin Ivan Sarić (1876-1966). Kao svestrani sportista, atletičar, biciklista i fudbaler, ideju da napravi avion sopstvene konstrukcije dobio je prilikom boravka u Parizu na jednom sportskom takmičenju susrevši se sa Lujem Blerioom, koji je pripemamo avion za istorijski prelet Lamanša. U Suboticu se vratio sa nekolliko tajno napravljenih snimaka i velikom željom da napravi nešto što se do tada nije desilo na prostorima Jugoistoka Evrope. I uspeo je.
 
     Tog davnog oktobarskog dana Ivan Sarić je poleteo na avionu sopstvene konstrukcije i izrade - „Sarić I“. Bio je to jednokrilac sa unapređenim sistemom upravljanja, definisanim postavljanjem elerona pričvrsćenih šarkama za krajeve krila, sa trupom dužine 7,5 metara napravljenim od priručnih materijala kao što su drvo, točkovi motocikla, laneno platno i klavirske žice, i rasponom krila od 8,5 metara. Motor je bio strane konstrukcije (trocilindrični “Anzani” od 25 konjskih snaga), a sedište aviona je bilo ispleteno od pruća.
 
      Nakon što je završio izradu aviona i izveo prve probne letove u leto 1910. godine, konačno je 16. oktobra pred oko sedam hiljada sugrađana obleteo dva puta hipodrom u Subotici na visini od 30 metara. Ovim herojskim podvigom Ivan Sarić je postavio temelje srpskom vazduhoplovstvu.

     Sačuvani delovi i replika aviona „Sarić I“ nalaze se u Muzeju vazduhoplovstva u Beogradu. U izradi replike učestvovao je i sam Ivan Saric sa  grupom mladih inženjera – konstruktora 1957. godine.
 
      Dan prvog leta u Srbiji, 16. oktobar, sa ponosom proslavlja kao svoj dan i Udruženje vazduhoplovne industrije Srbije – UVIS.

       24. Decembra 1912. godine ministar vojni vojvoda Radomir Putnik potpisao je Akt kojim se ustanovljava Vazduhoplovna komanda sa sedištem u Nišu, sastavljena od Aeroplanske eskadrile, Balonske čete i Golubije stanice. Za komandanta vazduhoplovne komande postavljen je major Kosta Miletić, i ona je bila neposredno potčinjena Štabu Vrhovne komande.

      Za bazu novoformirane jedinice odreden je Niš. Aerodrom je uređen na Trupalskom polju, nedaleko od Železničke stanice „Toponica“, preko koje je vršen transport aviona, goriva i ostalog materijala potrebnog za aktivnosti ovog novog vida oružanih snaga Kraljevine Srbije.

        Formiranjem vazduhoplovne komande, Srbija je postala jedna od 15 država u svetu koje su imale vojnu avijaciju, i u to vreme među prvih pet koje su je upotrebljavale u ratnim dejstvima.

     Prvi bakanski rat izbio je oktobra 1912. godine. Uz Srbiju u oslobodilački rat protiv Otomanske imperije krenule su Grčka, Bugarska i Crna Gora. Srpska vojska je napredovala ka jugu kroz Kosovo i Metohiju, a onda se okrenula prema Zapadu, prema Jadranskoj obali preko centralne Albanije. Istovremeno, crnogorska vojska je napredovala ka Albaniji i opsedala je utvrđeni grad Skadar.

      U februaru 1913. Vrhovna komanda srpske vojske je formirala posebni Primorski armijski korpus  sa ciljem da pomogne crnogorskoj vojsci u borbama oko Skadra. Vazdušna podrška za ovu formaciju bio je novoosnovani Primorski aeroplanski odred, koji je ujedno i prva borbena jedinica srpskog vazduhoplovstva sa 3 aviona i 4 pilota pod komandom majora Koste Miletića.

      Tokom ratnih zbivanja i borbi za Skadar, granicu Srbije na Savi i Dunavu počeli su da nadleću austrougarski avioni. To je bio deo provokacija i snažnog pritiska koje je dvojna Monarhija vršila na Srbiju da se povuče sa obale Jadranskog mora na koje su srpske jedinice dosle posle velkih pobeda nad Turskom. Autsro-ugarski avioni krstarili su duž granice, često prelećući na srpsku teritoriju, „drsko kružeći“ nad Beogradom, uz izviđanje doline Morave na maloj visini.

      Strepeći od recipročnih mera srpskog vazduhoplovstva, austro-ugarsko Ministarstvo vojske izdalo je u prvoj polovini januara 1913. godine Naredbu kojom se zabranjuje preletanje srpskih aviona preko granica Monarhije.

    3. Marta 1913. godine Srpska vlada je adekvatno odgovorila donošenjem Uredbe o saobraćajnim spravama koje se kreću po vazduhu, kojom je stvorena  zakonska osnova za sankcije srpskih vlasti prema austro-ugarskim avionima i pilotima.

       Mada su avioni dvojne Monarhije vrlo kratko poštovali ovu Uredbu i sa nedozvoljenim letovima nastavili tokom 1913. i 1914. godine, ona predstavlja prvi zakonski dokument o vazduhoplovstvu koji je objavljen u našoj zemlji i jedan od prvih koji su se pojavili u svetu.

      Uredba je sa svojih 16 članova predstvaljala vrhunac pravne misli tog doba, i u toj meri je moderno koncipirana, da bi uz adekvatna proširenja mogla da bude osnova za Zakon o civilnom vazduhoplovstvu bilo koje suverene zemlje sveta.

Uredba.pdf