Autor: Čedomir Krunić
	Izdavač: autor, Beograd, 2010.
	Jezik/pismo: Srpksi/ćirilica
	Format: B4(17x24), tvrdi povez
	Obim: 394 stranice, crno-belo

O vazduhoplovstvu Kraljevine Jugoslavije pisano je povremeno, češće i iscrpnije o vojnom nego o civilnom. O civilnoj avijaciji je najviše pisano u monografijama povodom raznih godišnjica Jata, vazduhoplovne industrije, vazduhoplovnih saveza i udruženja, aeroklubova, ali do sada nije publikovana nijedna sveobuhvatna monografija jugoslovenskog civilnog vazduhoplovstva između dva svetska rata.

  Ova monografija je plod višegodišnjeg rada. U njoj je zastupljeno celokupno civilno vazduhoplovstvo Kraljevine Jugoslavije, sa izuzetkom vazduhoplovne industrije koju iscrpno obrađuju drugi autori. Zbog velikog obima materijala monografija je podeljena u dve knjige. Prva knjiga se odnosi na realne uslove za razvoj civilnog vazduhoplovstva, razvoj aerodromske infrastrukture, domaći i međunarodni vazdušni saobraćaj, a druga na zakonsko uređivanje vazdušne plovidbe, sportsko vazduhoplovstvo, turističku i privatnu avijaciju, vazduhoplovne škole, udruženja, publikacije, vazduhoplovne izložbe i druge manifestacije i vazduhoplovnu terminologiju...

U toku pisanja monografije korišćena je izvorna građa Arhiva Jugoslavije, Vazduhoplovnog muzeja Beograd, lstorijskog arhiva Beograda, Centra za vojnonaučnu dokumentaciju, informacije i bibliotekarstvo, Biblioteke grada Beograda i više domaćih i stranih publikacija. Najviše je korišćena građa Arhiva Jugoslavije i Vazduhoplovnog muzeja Beograd, dobrim delom i zbog predusretljivosti i stručne pomoći kustosa ove dve renomirane kulturne ustanove. Korišćena je i građa Narodne biblioteke Srbije, ali samo u relativno kratkom periodu pre zatvaranja ove biblioteke radi renoviranja.   U toku rada na monografiji nisu istraživani arhivi Hrvatske, Slovenije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Makedonije, koje su bile u sastavu Kraljevine Jugoslavije. Nisu istraživani ni svi ostali relevantni domaći izvori, naročito lokalna periodika, vojni arhivi, arhiv Matice srpske u Novom Sadu, kao ni arhivi stranih avio-kompanija koje su obavljale vazdušni saobraćaj u Kraljevini Jugoslaviji i arhivi uprava civilnog vazduhoplovstva matičnih država tih kompanija. Do više podataka, naročito originalnih fotografija, moglo se doći i preko potomaka osoblja Aeroputa. lzvesni podaci su se mogli pronaći i u Narodnoj biblioteci Srbije, da je radila normalno, i ličnoj arhivi Tadije Sondermajera, da je bila više dostupna. Međutim, ova monografija predstavlja dobru osnovu za dalja istraživanja, pogotovo što su korišćeni izvorni podaci.

  U monografiji su neka poglavlja obrađena detaljnije iz prostog razloga što je o izvesnim događajima sačuvano više podataka. Detaljnije su obrađeni osnivanje i rad domaćeg društva za vazdušni saobraćaj, naročito period rada ovog društva u vreme političke krize uoči Drugog svetskog rata. lscrpnije je pisano i o Francusko-rumunskom društvu za vazdušni saobraćaj, koje je u martu 1923, pet godina pre otvaranja prve domaće vazdušne linije u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, uključilo Beograd u svoju interkontinentalnu vazdušnu liniju Pariz-Carigrad. O radu ovog francusko-rumunskog društva dato je više podataka koji ilustruju poteškoće na koje je nailazilo ovo društvo da u vreme slabo razvijene vazduhoplovne tehnike i rovite političke situacije u godinama posle jednog užasnog i iscrpljujućeg rata uspostavi i održava vazdušni saobraćaj na svojevremeno najdužoj vazdušnoj liniji na svetu.

  lzvori podataka su navođeni u fusnotama. Jedino nisu navođeni podaci o ustanovama u kojima se nalaze godišnji izveštaji o radu Aeroputa i Aerokluba, časopisi "Naša krila", "Vazduhoplovni glasnik", "Godišnjak jugoslovenskog vazduhoplovstva", "Aero", "Službene novine", "Službeni vojni list" i novine "Politika", "Vreme", "Pravda", "Trgovinski glasnik" i druga relevantna periodika, jer ove publikacije nisu kompletne ni u jednoj navedenoj ustanovi. Nije takođe navođeno ni poreklo literature u biblioteci autora.

  U monografiji su objavljene fotografije iz više izvora. Za fotografije preuzete iz godišnjih izveštaja Aeroputa i Aerokluba i vazduhoplovnih časopisa "Naša krila", "Vazduhoplovni glasnik" i "Aero" i godišnjaka jugoslovenskog vazduhoplovstva nisu navođeni podaci o poreklu tih fotografija. Za sve ostale fotografije, dobijene od Muzeja vazduhoplovstva Beograd, gospođe Mirjane Krstulović i privatnih kolekcionara Šime Oštrića, Ognjana Petrovića, Milana Micevskog, Predraga Miladinovića i Zorana Zečevića, navedeni su podaci o vlasnicima kolekcija fotografija. Navedeni su izvori i za ostale fotografije, preuzete iz razne literature.

  U toku pisanja monografije nisu menjani izvorni podaci iako su se ponekad razlikovali u istim i, daleko više, u različitim izvorima relevantnih podataka. To se najviše odnosi na podatke o obimu vazdušnog saobraćaja Aeroputa jer su se ponegde podaci o časovima leta, preletenim kilometrima i prevezenim putnicma odnosili samo na redovni, subvencionisani vazdušni saobraćaj, ponegde na redovni i neredovni, a ponekad i na ukupan saobraćaj, računajući i aviotaksi. U raznim izvorima razlikuju se i tehnički podaci o avionima u floti Aeroputa i, svuda gde su bili dostupni, korišćeni su podaci proizvođača relevantnih aviona.

  Ova monografija ne bi bila toliko iscrpna i sveobuhvatna bez stručne pomoći i korisnih sugestija Čedomira Janića, Šime Oštrića i, naročito, Predraga Miladinovića, korektora prve knjige, na čemu sam im mnogo zahvalan.

  U monografiju je po prvi put uneta dokumentacija o likvidaciji Aeroputa u decembru 1948, do koje je došla gospođa Mirjana Krstulović, unuka Miodraga Paunovića, osnivača, člana uprave i visokog funkcionera Aeroputa kroz sve godine postojanja ovog društva, osim u vreme nemačke uprave, na čemu sam joj zahvalan. Gospođi Krstulović sam zahvalan i za ustupljene fotografije iz arhiva svoga dede, kao i za uloženi trud oko objavljivanja ove monografije.
  Zahvalan sam naravno i Šimi Oštriću, Ognjanu Petroviću, Predragu Miladinoviću i Zoranu Zečeviću za više unetih fotografija i pomoći u identifikovanju tih fotografija.

  Za objavljivanje ove monografije najviše je zaslužan gospodin Vuk Đurović i firma ConCEP, na čemu sam mnogo zahvalan.


Beograd, 15. mart 2010
Autor